Y học cổ truyền có câu rằng: “Đông lệnh tấn công, Xuân thiên đả hổ”. Câu này có nghĩa là vào mùa đông tập trung bổ sung và bồi dưỡng cơ thể thì mùa xuân có đủ sức mạnh để chiến đấu với hổ hổ trên núi cao.

Mùa nào ai thức, sống dựa theo tự nhiên mới đúng là đạo dưỡng sinh. Trong Đông y, các loại dược phẩm được phân loại bởi bốn đặc tính chính là: lương (mát), nhiệt (nóng), hàn (lạnh), và ôn (ấm). Ngoài ra bốn đặc tính kể trên còn có một đặc tính khác gọi là bình (không nóng cũng không lạnh). Trong những món ăn đại bổ thì tổ yến là loại thực phẩm vừa có tính bình, lại vừa có giá trị dinh dưỡng cực cao.

Vào thời nhà Minh, thái giám Trịnh Hòa (tên khai sinh là Mã Tam Bảo, 1371–1433) xuất thân là hoạn quan nhưng lại có tài năng của một đô đốc hải quân lỗi lạc, một nhà bí mật lớn và một nhà ngoại giao đại tài. Ông Mệnh mệnh Minh Thành Tổ Chu Đệ đi thám hiểm thế giới và mở rộng thông thương với các nước ngoài lãnh thổ. Chuyến đi của ông diễn ra từ năm 1405 đến năm 1433, sử sách gọi sự kiện này là “Tam Bảo thái giám hạ tây dương” hay “Trịnh Hòa đến đại dương phía Tây”. Khi ông đi đến biển tây, mão của ông đã trao đổi hàng hóa với các nước Đông Nam Á, chủ yếu là vùng Malaysia, Brunei và Indonesia ngày nay.

Chuyến đi này, Trinh Hòa đã phát hiện rượu sào là một loại thực phẩm quý hiếm, có khả năng tăng sức khỏe và chữa bệnh tật. Trinh Hoà liền dùng rất nhiều vàng bạc và đá quý để đổi lấy tổ yến mang về tín ngưỡng tôn kính với Minh Thành Tổ Chu Đệ. Từ đó tổ yến được đưa vào cung và được công nhận là một loại thuốc bổ sung giá trị. Sau này, tại các vùng bờ biển thuộc Malaysia, Indonesia, Thái Lan đều có các thương nhân Trung Quốc đến trao đổi mua bán tổ yến.

Tài liệu ghi chép rằng, vào cuối thế kỷ 17, mỗi năm Trung Quốc nhập khẩu khoảng 4 triệu tổ chim yến từ Java Batavia (nay là Jakarta). Thời điểm này cách thời gian Trịnh Hòa khám phá ra tổ yến chỉ vài thế kỷ. Đây cũng là khi nền chính trị Trung Quốc ổn định, vương triều nhà Thanh đang ở thời thịnh thịnh.

Lại có câu chuyện khác kể rằng, trong một lần đi xuống Nam Hải, rựa của Trinh Hòa gặp phải một cơn bão lớn và phải neo đậu trên một hòn đảo thuộc quần đảo Malay trong tình trạng thiếu lương thực trầm trầm. Thuỷ thủ và quân lính trong quân đoàn bệnh tật, vừa khát khát. Trước tình huống nguy hiểm, Trinh Hòa quyết định đi khảo sát địa hình xung quanh để tìm kiếm nguồn thức ăn, ông vô tình tìm thấy một loại tổ chim có phong cách kỳ lạ nhưng đẹp mắt nằm trên vách đá. Ông ra lệnh cho cấp dưới mang những tổ chim ấy về rửa sạch và nấu kỹ năng với nước để đốt đầy cơn đói.

Và điều kỳ diệu đã xảy ra: vài ngày sau khi dùng canh tổ yến, tất cả các thành viên trên tàu đều khỏe mạnh hồng và tràn đầy sinh khí. Vì vậy khi chiến mã trở về, Trịnh Hòa đã mang tổ yến vào cung dâng lên Minh Thành Tổ. Kể từ đó tổ yến đã trở thành loại thực phẩm cao cấp dành riêng cho các vương quốc.

Tại Việt Nam, tổ yến cũng được xếp vào hàng “Bát trân”, nghĩa là 8 món ăn tuyệt phẩm chỉ dành cho vua vua, bao gồm nem công, chả phượng, da tê ngưu, bàn tay gấu, gân nai, môi đười ươi và thịt chân voi, và yến sào.

(Biên tập lại bài viết của tác giả Lưu Phong Trường)